همه ما بلیسترها رو از نزدیک دیدیم، حتی اگه اسمشون رو نشنیده باشیم. همون بسته‌بندی‌های پلاستیکی کوچیکی که معمولاً قرص‌ها و کپسول‌ها رو داخلشون می‌بینیم. شاید هم وقتی یه شکلات یا باتری کوچیک خریدی، متوجه شدی که این محصولات هم توی یه بسته‌بندی پلاستیکی تاول‌مانند قرار گرفتن. اما تاحالا به این فکر کردی که این بلیسترهای جالب از چی درست میشن؟ چه موادی توی تولید این بسته‌بندی‌ها نقش دارن که هم مقاومن و هم شفاف و شکل‌پذیر؟
خب، اگه این سوال رو توی ذهنت داری، بیا با هم توی این مقاله از وبسایت الو پلاستیک بیشتر با مواد اولیه‌ای که برای تولید بلیستر استفاده میشه، آشنا بشیم و ببینیم که چرا این مواد انقدر کاربردی هستن.
بلیستر چطوری کار می‌کنه؟
بسته‌بندی بلیستر معمولاً از دو بخش اصلی تشکیل شده:
- لایه پایینی (یا ورق پایه): این لایه معمولاً از جنس پلاستیک ساخته میشه. این پلاستیک باید هم مقاوم باشه و هم انعطاف‌پذیر. این یعنی باید بتونه شکل بگیره و محصول رو داخل خودش نگه داره.
- لایه بالایی (یا فویل): این لایه معمولاً از فویل آلومینیومی ساخته میشه و محصول رو از رطوبت، نور و آلودگی‌های محیطی محافظت می‌کنه.
حالا بیایم دقیق‌تر ببینیم که این لایه‌ها از چه موادی ساخته میشن و چه ویژگی‌هایی دارن.
1. مواد پلاستیکی استفاده شده در لایه پایینی
اول از همه، بیایم ببینیم لایه پلاستیکی پایینی بلیسترها از چه موادی ساخته میشه. این پلاستیک‌ها باید چندتا ویژگی داشته باشن: اول اینکه باید بتونن شکل بگیرن و قالب‌پذیر باشن، دوم اینکه باید شفاف باشن تا محصول داخلش دیده بشه و سوم اینکه مقاوم باشن تا از محصول محافظت کنن.
1.1. PVC (پلی وینیل کلراید)
PVC رایج‌ترین ماده‌ایه که توی تولید لایه پایینی بلیسترها استفاده میشه. دلیلش هم ساده‌ست: این ماده ارزون و شکل‌پذیره. یعنی راحت میشه بهش حرارت داد و به هر شکلی که می‌خوای درش آورد. این پلاستیک در برابر رطوبت هم مقاومه، که این یعنی محصولات داخلش مثل قرص‌ها یا باتری‌ها خشک و تازه می‌مونن.
با اینکه PVC یه گزینه ارزونه و توی خیلی از بسته‌بندی‌ها استفاده میشه، اما یه مشکل داره: بازیافتش سخت و گرونه. همین باعث شده که توی سال‌های اخیر کمتر ازش استفاده بشه و بیشتر به سراغ مواد دیگه برن.
1.2. PET (پلی اتیلن ترفتالات)
PET یکی دیگه از پلاستیک‌هاییه که توی بسته‌بندی بلیستر استفاده میشه. این ماده از PVC شفاف‌تر و مقاوم‌تره و برای بسته‌بندی محصولاتی مثل مواد غذایی که به شفافیت بیشتری نیاز دارن، مناسب‌تره. مثلاً اگه بخوای بسته‌بندی شکلات یا لوازم آرایشی رو توی بلیستر بذاری، احتمالاً از PET استفاده می‌کنی.
اما PET هم یه ایراد داره: نسبت به PVC گرون‌تره. پس اگه یه محصول خیلی حساس نباشه یا نیازی به شفافیت بالا نداشته باشه، شاید تولیدکننده‌ها همچنان از PVC استفاده کنن.
1.3. PS (پلی استایرن)
PS یا پلی استایرن یه نوع پلاستیک سبکه که بیشتر برای بسته‌بندی محصولات کوچیک و سبک استفاده میشه. این پلاستیک نسبت به PVC و PET شکننده‌تره و معمولاً توی بسته‌بندی‌های ارزون‌تر استفاده میشه. مثلاً اگه یه بسته‌بندی برای محصولات الکترونیکی کوچیک مثل سیم‌ها یا قطعات ریز بخوای، PS می‌تونه انتخاب خوبی باشه.
1.4. HIPS (پلی استایرن مقاوم به ضربه)
این نوع پلاستیک نسبت به PS مقاوم‌تره و برای محصولاتی که ممکنه ضربه بخورن، انتخاب بهتریه. HIPS به نسبت PS قوی‌تره و انعطاف‌پذیری بیشتری داره. مثلاً اگه بخوای محصولاتی مثل ابزار یا قطعات صنعتی رو بسته‌بندی کنی، HIPS به کارت میاد.
2. لایه بالایی: فویل آلومینیومی
لایه بالایی بسته‌بندی بلیستر، همونیه که محصول رو از بیرون محافظت می‌کنه. فویل آلومینیومی معروف‌ترین ماده‌ایه که برای این لایه استفاده میشه. فویل آلومینیومی به چند دلیل محبوبه:
- مقاومت در برابر رطوبت: این فویل نمی‌ذاره آب یا رطوبت به محصول داخل بسته‌بندی نفوذ کنه.
- مقاومت در برابر نور: نور خورشید یا نور مصنوعی به داخل بسته‌بندی نمی‌رسه، پس محصول داخلش خراب نمیشه.
- مقاومت در برابر گازها: گازهایی مثل اکسیژن هم نمی‌تونن از این لایه عبور کنن و به محصول آسیب برسونن.
3. پوشش‌های محافظ برای فویل
همین فویل آلومینیومی به تنهایی نمی‌تونه از محصول محافظت کنه. به همین دلیل، روی این فویل یه لایه پوشش محافظ کشیده میشه که معمولاً از جنس پلاستیک‌های مختلف مثل پلی‌اتیلن (PE) یا پلی‌پروپیلن (PP) هست. این پوشش به چند دلیل استفاده میشه:
- چسبندگی بهتر: این پوشش کمک می‌کنه که فویل به لایه پلاستیکی پایینی بهتر بچسبه و جدا نشه.
- حفاظت بیشتر: این پوشش جلوی نفوذ رطوبت و گازها رو می‌گیره و باعث میشه محصول داخل بسته‌بندی تازه بمونه.
4. چرا از این مواد استفاده می‌کنیم؟
خب، حالا که با مواد اولیه بسته‌بندی بلیستر آشنا شدیم، شاید برات سوال بشه چرا دقیقاً از این مواد استفاده می‌کنیم؟ این مواد ویژگی‌های خاصی دارن که باعث میشه بهترین انتخاب برای بسته‌بندی بلیستر باشن:
- مقاومت بالا: این مواد در برابر رطوبت، نور و گازها مقاومت خیلی خوبی دارن و محصول رو تازه نگه می‌دارن.
- شفافیت: بعضی از این پلاستیک‌ها، مثل PET، شفاف هستن و به مصرف‌کننده اجازه میدن که محصول داخل بسته‌بندی رو بدون باز کردن ببینه.
- شکل‌پذیری بالا: این مواد راحت می‌تونن قالب‌گیری بشن و به شکل تاول‌های بلیستر دربیان.
- قیمت مناسب: مواد پلاستیکی و فویل آلومینیومی قیمت مناسبی دارن و باعث میشه بسته‌بندی بلیستر یه روش ارزون و کارآمد باشه.
5. آینده مواد اولیه بلیستر
با وجود اینکه این مواد خیلی کاربردی هستن، اما یه مشکل بزرگ دارن: آلودگی محیط زیست. بیشتر این پلاستیک‌ها سال‌ها طول می‌کشه تا توی طبیعت تجزیه بشن و همین باعث میشه که زباله‌های پلاستیکی به یه مشکل بزرگ تبدیل بشن.
اما تولیدکننده‌ها دارن به دنبال راه‌حل‌های جدیدی می‌گردن تا این مشکل رو حل کنن. چندتا از این راه‌حل‌ها شامل:
- پلاستیک‌های زیست‌تخریب‌پذیر: این نوع پلاستیک‌ها به سرعت توی طبیعت تجزیه میشن و به محیط زیست آسیب نمی‌رسونن. مثلاً پلاستیک‌هایی که از مواد طبیعی مثل نشاسته ذرت یا نیشکر ساخته میشن، توی تولید بلیسترهای جدید دارن بیشتر استفاده میشن.
- کاغذ: استفاده از کاغذ به جای پلاستیک هم یه راه‌حل دیگه‌ست که می‌تونه به کاهش آلودگی کمک کنه.
نتیجه‌گیری:
در نهایت در این قسمت از مجله الوپلاستیک برسی کردیم و فهمیدیدم که بسته‌بندی بلیستر یه روش کارآمد و پرکاربرد برای محافظت از محصولات مختلفه. مواد اولیه‌ای که برای تولید بلیستر استفاده میشه، مثل PVC، PET، فویل آلومینیومی و پوشش‌های محافظ، همگی ویژگی‌های خاصی دارن که باعث میشن این نوع بسته‌بندی انقدر محبوب باشه. با این حال، با توجه به نگرانی‌های زیست‌محیطی، آینده بسته‌بندی بلیستر به سمت استفاده از مواد سازگارتر با محیط زیست و توسعه‌ی روش‌های بازیافت پیش می‌رود. تولیدکنندگان و دانشمندان به دنبال یافتن جایگزین‌های زیست‌تخریب‌پذیر برای پلاستیک‌های سنتی هستند تا بتوانند هم از محصولات محافظت کنند و هم به حفظ محیط زیست کمک کنند.
